Kasi’nin Ağıdı
Rize'nin Çamlıhemşin bölgesinde Hemşinlilerle Lazlar arasında geçmişten bu yana süren husûmetler ve bu husûmetlerin ardı sıra gelen olaylar pek çoktur. Osmanlı Devleti’nin yıkılış sürecinde yöredeki otorite boşluğu köylere yansımış, yaşanan olaylar devlet tarafından izlenmeyince ardı arkası kesilmeyen silsileler halinde devam etmiştir.
Köyün geçmişinde iz bırakmış önemli olaylardan bir tanesi de yayla husûmetinden dolayı Hemşinliler ile Ğvandi / Çayırdüzü Köylüleri arasında yaşanmış olan olaydır. Günümüzde birçok yaşlı ve genç bu olayın sadece “yayla dava”larından olduğunu hatırlamaktadır. Araştırmamız esnasında bu konuda, üzerinde birçok kişiyle görüşülmüş ve olabildiğince fazla bilgiye ulaşılmaya çalışılmıştır.
Hadise yaşanırken orada bulunanların torunlarının aktardığına göre bu olay Osmanlı Devleti’nin son yıllarına tekabül eden 1910’lu yıllarda yaşanmıştır. Sevgi KAPTAN (Sevgi Kaptan, Çamlıhemşin / Çayırdüzü Köyü Halk Kültürü, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü, (Yayımlanmamış Seminer Çalışması), Trabzon, 1998) ise bu olayın 1800lü yıllarda yaşandığını ileri sürmektedir. Bu iki bilgiyi kıyaslayacak olursak bu hadisenin 1800’lü yılların son çeyreğinde yaşanmış olabileceğini düşünmekteyiz. Bu olay, Ğvandi / Çayırdüzü köylüsünün yaylasına ait olan Kaçkar Dağları’na bağlı Uzunçayirluği mevkisinde yaşanmıştır. Bu yöre Hemşinliler ve Ğvandililer/Çayırdüzülüler için önemli bölgedir. Çünkü bu bölgede nice olaylar yaşanmış, hudut meselesi yüzünden birçok sürtüşmeler meydana gelmiştir. Hudutu aşıp Hemşin yaylasına geçen insanların önü kesilerek geçmesine izin verilmemiş, hudutu aşan hayvanlar bile öldürülmüştür (O dönemde hayvanların öldürülmesi köylüler için ağır bir darbe niteliğindeydi. Çünkü devletin çok zayıf düştüğü bu yıllarda halkın geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktı.). Ancak bu durum tek taraflı değil, karşılıklı yaşanan olaylardı ve aynı muameleyi Hemşinliler de görmekteydi.
Olayın yaşandığı zamanlarda Ğvandi/Çayırdüzü köylüleri yayladadırlar. Köyün insanları Hemşin yaylalarıyla sınır teşkil eden bölgeye gelmişlerdir. Rivayete göre bölgede hayvanlarını otlatan Ğvandi kadınlarını gören Hemşinliler bu kadınlara çok kötü bir şekilde saldırarak hakaret ederler ve Mturilobcari bölgesinden öteye geçmemelerini, bu mevkiye gelmemelerini söylerler.
Çakır ailesine mensup Kasım (Kasi olarak da anılır.) adlı genç de dört sene askerliğini yapıp köyüne dönmüş ve yayla mevsiminde herkes gibi o da yaylaya çıkmıştır. Rivayete göre Hemşinlilerden ağır darbe gören kadınların arasında Kasım’ın nişanlısı da bulunmaktadır. Bu olaydan sonra Vanaği’ye (Vanak. Cileni Ngola / Yukarıki Yayla’da köylülerin evlerinin toplu halde bulunduğu bölge, yaylanın merkezi.) dönen bazı kadınlar olayı etrafa yaydıkça dönemin muhtarının(Tahiri Badi olarak bilinir.) kulağına gider. Muhtar, Kasım ile akrabadır. Dolayısıyla bu olayı artık Kasım' da duymuştur. Nişanlısının da bu olaydan zarar gördüğünü duyan Kasım tüfeğini alarak Uzunçayirluği mevkisine gider. Bölgeye giden Kasım, halen orada bulunmakta olan köylülerine geri dönmelerini söyler. Kasım ile Hemşinliler arasında laf dalaşı olmaya başlar ve Kasım, nişanlısının yanında ağır hakarete uğrar. Bu laf dalaşlarının ardından mermiler atılmaya başlanır. Hemşinliler Kasım’dan başka erkek olmamasına güvenerek etrafa mermi atıp Kasım’ı ve kadınları korkutmaya başlarlar. Hemşinli delikanlıların karşısında Kasım tek başına kalmıştır. Ağıtta anlatıldığına göre ise Hemşinliler altı kişidir. Askerliğini yeni yapmış olan Kasım, Hemşinlilerin bu gözdağına karşılık orada güzel bir nişan alarak bir Hemşinliyi öldürür. Ardından, vurulan kişiyi merak edip yanına giden diğer Hemşinliyi (Rivayete göre bu kişi Sıçanoğlu’lardan Bayram Ali’dir.) de vurur.
Bu olayda iki Hemşinliyi vuran Kasım Çakır, devletin otorite boşluğundan faydalanıp eşkıya olarak dolaşmak yerine devlete teslim olmuştur. Bunun üzerine Kasım, Pazar/Atina İlçesi’nde(Osmanlı Dönemi’nde Pazar İlçesi’nin adı değiştirilmemişti ve Atina adı kullanılmaktaydı. Ayrıca o dönemde Ğvandi/Çayırdüzü Köyü Atina’ya bağlıydı.) cezaevine girer. Sevgi KAPTAN’a göre bu olay daha farklı meydana gelmiştir. Uzunçayirluği bölgesinde çatışma olmasının sebebi köylü halk değildir. Kasım, kendini savunmak için Hemşinlileri öldürmüş ve dağlarda kaçak olarak yaşamıştır. Daha sonra Kasım’ı arayan jandarma, köylüye işkence yapmış ve bu duruma dayanamayan Kasım teslim olmuştur.
Aradan zaman geçmekte ve Kasım hapiste cezasını çekmeye devam etmekteydi. Kasım’ın çok sevdiği ve 12 seneden beri nişanlı olduğu sevdalısı da Kasım’ın hapisten çıkmasını beklemekteydi. Ancak Kasım’ın öldürmüş olduğu Hemşinli gençlerin aileleri intikam almak istiyorlardı. Hemşinliler, Kasım’ın yatmış olduğu cezaevindeki gardiyana rüşvet vererek kendi taraflarına çekmişlerdi. Gardiyan, Kasım’ın yanına gelerek kendisinin Kasım’ın tarafını tuttuğunu, Hemşinlilerin yanında olmayacağını, Kasım’ı sevdiğini söyleyerek Hemşinlilerin Kasım’ı öldürmelerini istemediği için Kasım’ın hapisten kaçmasına yardımcı olacağını dile getirmişti. Kasım da gardiyana güvenerek onun yardımıyla hapisten kaçmaya karar vermişti. Kasım, gardiyanın yardımıyla hapisten kaçtığı anda, bu gardiyan diğer gardiyanlara Kasım’ın vurulması emrini vermişti. Dolayısıyla gardiyan, Kasım’ı bilerek kaçmaya teşvik etmiş ve kaçınca da onu vurdurtmuştu.
Bu olayın üzerine Kasım’ın Pazarlı koğuş arkadaşı, Kasım Çakır’a bir ağıt yakmıştır. Bu ağıt bugün köylüler tarafından hatırlanmamakta, ancak bir iki dizesi bilinir durumdadır. Ancak köyümüzde geçmişte yapılmış seminer çalışmasında bu ağıdın bir kısmını elde etmiş bulunuyoruz.
Ağıtın tamamı elimizde yoktur. Tahminen bu ağıt, üç kuşağa dilden dile ezbere ulaşmıştır (Sevgi Kaptan, Çamlıhemşin / Çayırdüzü Köyü Halk Kültürü, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü, (Yayımlanmamış Seminer Çalışması), Trabzon, 1998).
Kasım’a Ağıt
Uzunçayırlık'tır Kaçkar'a bakar
Dağda yalnız kalmak insanı yakar
Belinde silahım teke tek atar
Bu meydanı sizin için savundum
Sabah erken yürüttüm inekleri
Ancak taşlar şahit, alın haberi
Benim için sevin canım dağlari
Karı hiç erimez Kaçkar Dağı'nın
Soğuk soğuk akar puğarın suyu (puğari:pınar)
Kasım genç yaştadır uzundur boyu
Göstermeden kurtulmadım namluyu
Teke tek olsaydık cana kıymazdım
Altı kişi geldi eli tüfekli
Bayırlar kumarlar hepsi çiçekli
Kasım olur mu hiç yufka yürekli
İki cana kıydım bu yerler için
Karşımda beş tüfek bir de tabanca
Taktı Hemşinliler bana bir kanca
Biri gerilerden sinsi hunharca
Beni deli etti altı Hemşinli
Uzunu bağırır kurşun sesine
Birinci kurşunum değdi fesine
Küfür ettirir mi Lazlar soyune
Burası dağbaşı ben bir başıma
Rüzgâr serin eser kartal dolanır
Gözünü açmazsan insan avlanır
Altı silahlıya can mı dayanır
Beni mecbur etti altı Hemşinli
Silahımı çektim nişanı aldım
İlk kurşunda birini yere serdim
Diğerine üstüme gelme dedim
Yedi kurşunumu göğüs üstüne
İkisi yerdedir dördü kaçıyor
Biri daha canlı debeleniyor
Kara kara bulut gökte kaynıyor
Güneşli bir günde yağmur yağar mı?
İnekleri bıraktım köye yürüdüm
Başıma geleni hemen duyurdum
Koşa koşa geldim artık yoruldum
Kalmadı dizimde gençlik dermanı
Çelepurler sardı dağı taşları
Uzaktan izlerim gençtir yaşları
Sıkamazsın kurşun tatlı canları
Gittim teslim oldum bir akşamüstü
Başçavuş mert çıktı takmaz kelepçe
İyi davrandılar bakarlar mertçe
Elimde silahım yüreğim serçe
Darda kaldım dedim kıydım canlara
Dertli dertli öter baharda kuşlar
Benim şanssızlığım hapiste başlar
Yalnız kaldım burda kötü bakışlar
Kurtuluşu gördüm kaçmak buradan
Gardiyan yanaştı sahte yüreği
Ne kadar özledim ana böreği
Gönül yeğ eyledi dağda gezmeği
Gece karanlıkta firar eyledim
Pusuda bekliyor Bekçi İsmail
Kurşunu kaçırmaz olsan da mail
Atina Kazası değil Arzail
Düşürdüler pusulara gecede
Yerde yatar Kasım canı çıkmadı
Bu yalan dünyadan asla doymadı
Son nefesinde de hiç yalvarmadı
Yiğitçe ayrıldım ben bu dünyadan
Benden selam olsun Yedipuğar’a
Yetişir imdada düşersen dara
Köylü yardım etmez zaten fukara[1]
Feda ettim canı ben o yerlere
Mezarımı yapın köy tepesine
Hasretimi bilin tulum sesine
Hakkım helal olsun benden hepsine
Kıymetimi bilsin orda gezenler
Son sözümdür herkes beni dinlesun
Mturilobcari'de tulum çinlasun
Köyün en yaşlısı oyini vursun
Her on altısında Temmuz Ayının[2]
[1] Zannediyoruz ki burada Kasım’ın hapisteyken kendi köylüsünden maddi ve manevi destek görmemesine sitem edilir. Kendi köylüsünü ve köyünün yaylasını savunduğu için cezaevine giren Kasım’ı nadiren de olsa yalnız o dönemdeki kolları ziyaretine gitmiştir. Bunun sebebini ise dönemin getirmiş olduğu maddi sıkıntılar ve dönemin eşkıyalarının halkı kutuplaştırması olarak görebiliriz. Dolayısıyla Kasım, aynı köyden olsa da düşman olan eşkıyanın taraftarı olan köylülerinden yardım görememiştir.
[2] Geçmişte her yıl yaylada vaktivor eğlenceleri düzenlenmekteydi. Bu da genellikle 15-16 Temmuz tarihlerinde yapılırdı. Zannediyoruz ki Kasım’ın Pazarlı arkadaşı, yaylası için hapse girip öldürülen Kasım’ın yaylasında, vaktivor eğlencelerinin eksik olmamasını, gene Kasım’ın ağzından dile getirmektedir.
Derleyen : Öznur Demirkıran